Παιδική ηλικία vs gender

Πολλές φορές για να μιλήσουμε για το φύλο και τη σεξουαλικότητα έχουμε την ανάγκη χρήσης του αναλογικού τρόπου σκέψης, δίνοντας στα επιχειρήματά μας μια λιγότερο αφηρημένη διάθεση. Οι αναλογίες είναι ένας τρόπος να μιλήσεις για κάτι άγνωστο κάνοντας αναφορές σε κάτι πιο γνωστό και με αυτή την έννοια κεκτημένο. Ο αναλογικός όμως τρόπος σκέψης επιτρέπει από τη φύση του την υιοθέτηση ‘δαιμονίων’ στη συλλογιστική διαδικασία. Κι αυτό γιατί όταν για να μιλήσεις για κάτι κάνεις αναφορές σε κάτι άλλο, η μη ταύτιση του άλλου από το κάτι, είναι που εισάγει τα δαιμόνια. Η αναφορά σε ένα μοντέλο του άλλου για να μιλήσεις για το κάτι αναδεικνύει το σύνολο των χαρακτηριστικών του μοντέλου του άλλου – χαρακτηριστικά με την έννοια του πλήθους των συνειρμικών σημαινόμενων που ορίζουν την οντολογία του. Έστω και αν οι αναφορές που κάνεις, μέσω της αναλογίας, σε ειδικά και επιμέρους μόνο χαρακτηριστικά του μοντέλου του άλλου και όχι στο σύνολό τους, η αυτόματη ενεργοποίηση και των άλλων χαρακτηριστικών του μοντέλου, αυτών που δεν είναι συμβατά με το μοντέλο του κάτι για το οποίο θέλεις να μιλήσεις, είναι αναπόφευκτη. Για τους παραπάνω λόγους, αν προσπαθήσουμε να διδάξουμε σε ένα τετράχρονο τη σεξουαλική πρακτική της μαμάς του χρησιμοποιώντας την αναλογία της συλλογής της γύρης από τη μέλισσα και το τετράχρονο εκφράσει την απορία αν η μαμά του βγάζει μέλι, να μην απορήσουμε.

Γιατί όμως τα γράφω όλα αυτά τα απολογητικά όταν στην ουσία εγώ για την παιδική ηλικία ξεκίνησα να γράφω; Γιατί θέλοντας να σκεφτώ νέες αναλογίες για να μιλήσει κανείς για το φύλο και τη σεξουαλικότητα επιτρέποντας το λιγότερο δυνατό θόρυβο στη σκέψη του σκέφτηκα ότι θα μπορούσα να χρησιμοποιήσω το μοντέλο της παιδικής ηλικίας. Τελικά όμως είδα ότι αυτό δε μου κάνει γατί ο τρόπος που εγώ αντιλαμβάνομαι το τι είναι αυτό που λέμε ‘παιδική ηλικία’ δεν είναι κάτι το γνωστό ούτε και κεκτημένο στο οποίο να αναφερθώ με ευκολία για μιλήσω για κάτι άλλο. Αντίθετα, είναι μάλλον κάτι που πρέπει να το προσεγγίσω απ’ την αρχή, να το περιγράψω, να το αναλύσω και μετά ίσως να μπορέσω να το χρησιμοποιήσω. Τότε όμως δε θα είναι πολύ αργά; Γιατί να μιλήσω για τα δύο πράγματα που θέλω, την παιδική ηλικία και την σεξουαλικότητα-φύλο, μαζί, χρησιμοποιώντας στοιχεία εύκολα αναγνωρίσιμα από το ένα για να κατανοήσω το άλλο και αντιστρόφως; Αυτό λοιπόν θα προσπαθήσω να κάνω.

Και έστω ότι το φύλο είναι κατασκευή, όπως ακούμε συχνά να λένε άνθρωποι που εμπιστευόμαστε για το θεωρητικό και το πολιτικό τους επίπεδο. Αυτό θα σήμαινε ότι η παιδική ηλικία είναι επίσης κατασκευή; Και δεν είναι αυτό ηλίθιο; Αφού όλοι μας είχαμε παιδική ηλικία. Όλοι μας; Με τον ίδιο τρόπο; Πάντα οριζόταν η παιδική ηλικία; Παντού; Μήπως υπήρξε μία ειδική φάση στην ιστορία των πολιτισμών που μιλήσανε για το παιδί; Κι όμως ναι. Η παιδική ηλικία είναι κατασκευή. Δεν είχαμε όλοι παιδική ηλικία - δεν έχουμε όλοι παιδική ηλικία. Έχουν τα τσιγγανάκια παιδική ηλικία; Από την αρχή της ζωής τους είναι σχεδόν ισότιμα μέλη της κοινότητας. Αν προσέξετε ποτέ κάποια ομάδα Ρομά δεν φέρονται στα παιδιά με ειδικό τρόπο. Κάθε παιδί Ρομά ακούγεται όταν θέλει να μιλήσει και σε κάθε παιδί μιλάνε οι μεγάλοι σαν ίσο, σαν κάποια που θα τους ακούσει και θα καταλάβει.

Είναι ο δικός μας δυτικός πολιτισμός που έχει επιφυλάξει ειδικό ρόλο για τα παιδιά. Το ρόλο του όχι πλήρως αναπτυγμένου ανθρώπου, άρα του υποανάπτυκτου ανθρώπου, του λιγότερου σοφού ανθρώπου, το ρόλου του απροστάτευτου ανθρώπου, αυτού που θέλει προστασία, τη δική μας προστασία, προστασία από ποιους; από άλλους σαν εμάς μάλλον. Θυμίζει λίγο την προστασία της Αμερικής στο Κουβέιτ, αλλά ακριβώς αυτό είναι το θέμα.

Η ηλικία της κατασκευασμένης έννοιας της παιδικής ηλικίας δεν είναι πολύ μεγάλη. Χωρίς καθόλου έρευνα, που έχω κάνει, τη υπολογίζω κάπου στο 19^ο αιώνα. Να ξεκινάει από τις αστικές οικογένειες οι οποίες είχαν άλλωστε τη δυνατότητα να σώσουν ένα τουλάχιστον μέλος της από το βάσανο της παραγωγικής διαδικασίας, κρατώντας το στο σπίτι για κάποια χρόνια, μέχρι να το εκπαιδεύσουν να τους διαδεχθεί στην άσκηση της εξουσίας. Οι φτωχές οικογένειες, αγροτικές, εργατικές κτλ. δεν είχαν αυτή την πολυτέλεια. Για τις οικογένειες αυτές, τα παιδιά ήταν , είναι, είναι κι άλλα εργατικά χέρια, που θα τρώνε λίγο, θα δουλεύουνε πολύ, και θα αναλάβουν κάποια στιγμή τα γεράματα των ιδίων ή έναν σοβαρό τους τραυματισμό σε εργατικό ατύχημα που θα τους κρατούσε μακριά από το μεροκάματο. Για να κάνεις άλλωστε ότι κάνει η αγρότισσα μητέρα ή ο νοικοκύρης πατέρας δε χρειαζόταν δα και καμία πολυετή εκπαίδευση.

Και έστω ότι έτσι είναι τα πράγματα, πώς γίνεται μετά αυτή η εφεύρεση των κάποιων να υιοθετηθεί από την υπόλοιπη κοινωνία, χωρίς μάλιστα βία και καταστολή; Κατά πρώτον, αυτοί, οι γνωστοί συνωμότες, πρέπει να φωνάξουν προς βοήθεια, έναν πιστό τους σύμμαχο ανά τους αιώνες, βασικά τους τελευταίους. Ποιος είναι αυτός; Εσείς τώρα πρέπει να σκεφτείτε την αναλογία που σας έλεγα παραπάνω για να απαντήσετε. Μάλλον, συνέχεια πρέπει να σκέφτεστε την παραπάνω αναλογία, γιατί αλλιώς γιατί τα γράφω εγώ όλα αυτά αφού μόνο το φύλο με ενδιαφέρει και τίποτα άλλο; Αν δε το βρήκατε θα το πάρει το ποτάμι, αυτός ο σύμμαχος είναι η επιστήμη.

Τον ίδιο λοιπόν καιρό έχουμε την επιστήμη της ψυχολογίας να δημιουργείται και να αναπτύσσεται με τόσο γοργούς ρυθμούς ώστε σε τόσο μικρό διάστημα να μας έχει κατακλύσει στις μέρες μας με το λεξιλόγιό της σε βαθμό που να ονοματίζουμε κάθε μας συναίσθημα με ψυχολογικούς, βλ. ιατρικούς όρους, όρους που δύναται να θεωρηθούν ανά πάσα στιγμή καταστάσεις προ ίαση, με χάπια, εγκλεισμούς κτλ αλλά δεν είναι αυτό το θέμα μας. Η ψυχολογία λοιπόν, με τους εξειδικευμένους της τομείς, βλ. αναπτυξιακή, εξελικτική, γνωστική, εκπαιδευτική κτλ, τα βρήκε τα παραπάνω: ο άνθρωπος χρειάζεται πολύ περισσότερο χρόνο για την πλήρη ανάπτυξή του από όλα τα άλλα ζώα που γνωρίζουμε. Έτσι όταν το κατσικάκι στέκεται στα πόδια του τα πρώτα κι όλας δευτερόλεπτα της γέννησής του, βρίσκει την τροφή του την τρώει και ρεύεται πολύ γρήγορα, ο άνθρωπος για να έρθει στη φάση της πλήρους ανάπτυξής του, περνάει πολύ χρόνος, χρόνος που χρειάζεται την συνεχή φροντίδα της κοινότητας. Σκέψου μόνο ότι για να σταθεί στα πόδια του θέλει κάνα ενάμιση χρόνο και για να λύσει ένα μαθηματικό πρόβλημα, φτάνει στα δώδεκα και έχει και πολλές δυσκολίες, όπως αυτές καταγράφονται στις έρευνες διδακτικής των μαθηματικών. Και τι είναι ένας άνθρωπος που δεν ξέρει να λύσει ένα μαθηματικό πρόβλημα; ένας μισός άνθρωπος.

Έτσι λοιπόν, πάνω σ’ αυτά τα ευρήματα βασίστηκαν πολιτικές εκπαίδευσης των παιδιών, σχολεία, παιδικοί σταθμοί, κτλ. και σίγουρα περιορισμού τους στο σπίτι. Εγώ, φυσικά, δε λέω ότι όλα αυτά ήταν μόνο κακά. Καλό ήταν που κάποια στιγμή με την ανακάλυψη της παιδικής ηλικίας άνοιξε και ο δρόμος της ποινικοποίησης της παιδικής εργασίας, όπου τέλος πάντων, καθώς και της παιδικής κακοποίησης. Αλλά αυτό δε θα με κάνει να σωπάσω για τον ιδικό ρόλο που έχουν δώσει σ’ αυτή την κατηγορία ανθρώπων, όπως αυτός περιγράφηκε παραπάνω. Και ξέρουμε από άλλες περιπτώσεις, να τη πάλι η αναλογία, ότι κάθε έννοια που έρχεται να χαρακτηρίσει κάτι, είναι για να ασκήσει εξουσία πάνω του. Οι ρόλοι που έχουμε ετοιμάσει για τα παιδιά είναι γεμάτοι από do και don’t. Νόμοι που βασίζονται σε άτυπες συμβάσεις - συμβάσεις μη συστηματικές που αλλάζουν κατά τις διαθέσεις. Έτσι όταν το μωρό λέει μια μαλακία, επιβεβαιώνει την θεωρία ότι είναι ακόμα ολίγων χαζό. Όταν φέρεται σαν παιδί καταστέλλεται γιατί πρέπει να μάθει να φέρεται σαν μεγάλος και όταν φέρεται σαν μεγάλος καταστέλλεται ως μεγαλομανής. «μη φέρεσαι σαν παιδί…» ούτε όταν είσαι παιδί ούτε όταν δεν είσαι.

Πολύ θα ήθελα τώρα να γράψω για το παιδί στην οικογένεια, το γιατί το κάνουν, γιατί το μεγαλώνουν, και γιατί άλλωστε όλα αυτά τα γλυκούλια παιδάκια γίνονται τόσο τεράστιοι μαλάκες όταν μεγαλώνουν, αλλά και για την παιδική σκληρότητα και κακία, αλλά θα ξεφύγω πάλι. Θα πω μόνον αυτό που κατάλαβα να λέει ο Φουκώ ως μία εξαιρετική για μένα κριτική στην ψυχοθεραπεία και την ψυχανάλυση (δεν ξέρω αν λέει αυτό ακριβώς ο Φουκώ αλλά εγώ αυτό σκέφτηκα όταν διάβαζα ένα κείμενο του για την κατασκευή της ψυχικής νόσου και σε τελική ανάλυση αν δεν το λέει ο Φουκώ, το λέω εγώ, κι αυτό να πείτε κι εσείς: ότι το λέω εγώ). Η κάθε ψυχοθεραπεία που ψάχνει το αίτιο της απόκλισης στην παιδική ηλικία, νομίζει ότι βρίσκει την αιτία εκεί που απλά εντόπισε το αποτέλεσμα. Η μέθοδος να βάζεις το υποκείμενο να ανατρέξει στα παιδικά του χρόνια και να τα ανασύρει, φέρει αποτέλεσμα όχι γιατί εκεί βρήκε την αιτία αλλά γιατί εκεί βρήκε ξανά τη, νοητή έστω αλλά αυτό είναι πολύ σημαντικό, θαλπωρή μιας εποχής και μιας κατάστασής του ικανή να του προσφέρει την ηρεμία που έχει τόσο ανάγκη την παρούσα στιγμή. Έτσι, το άσυλο της παιδικής ηλικίας λειτουργεί απλά ως αναφορά σε μία ουτοπία που υπάρχει αφού είχε υπάρξει και το θυμόμαστε. Αν σκεφτούμε λοιπόν και την άλλη κριτική στην ψυχανάλυση ότι τέλος πάντων δε χρειάζονται όλοι οι λαοί και όλες οι κοινωνίες, (βλ. ανατολικές) ψυχανάλυση, ούτε τη χρειαζόμασταν από πάντα, κι ότι αυτό είναι δυτική ανακάλυψη για τις ανάγκες του δυτικύ πολιτισμού, αυτό συγκλίνει στην δυνατότητα που έχουν οι δυτικοί, οι περισσότεροι τουλάχιστον, να έχουν παιδική ηλικία για να ανατρέξουν αν χρειαστεί. Γιατί η μάνα μου που δούλευε από τότε που θυμόταν τον εαυτό της, δεν έχει πουθενά να ανατρέξει για καλύτερα, και όταν της λέω να σκεφτεί και να μου μιλήσει για τον μπαμπά της με κοιτά με γουρλωμένα μάτια και με λέει χασομέρη.

Και πως ορίζεται το παιδί; Και πότε σταματάει να είναι παιδί; Στην κοινωνία του φαίνεσθε τι άλλο θα περιμέναμε: ότι φαίνεται μισός άνθρωπος είναι μισός άνθρωπος. Και αν φαίνεται ολόκληρος είναι ολόκληρος, και κάποιες εξαιρέσεις, όπως οι νάνοι για παράδειγμα, έρχονται να επιβεβαιώσουν την θεωρία την οποία αναπτύσσω εδώ (αν κάποια έκανε την αναλογία του νάνου με τις τρανς, να περάσει εννιά με μία να πάρει το δωράκι της).

Δεν θα ήθελα να σας κουράσω και ούτε να προσφέρω ένα συνολικό κείμενο, με εμπεριστατωμένη έρευνα, πλήρως ανεπτυγμένα τα επιχειρήματα, που να είναι επαρκώς μασημένο και να μην μπάζει από πουθενά, όχι γιατί δεν είμαι σε θέση να το κάνω, αλλά γιατί μετά εσείς τί θα έχετε να σκεφτείτε, κι εγώ με τη σειρά μου τί θα έχω να σκέφτομαι ότι θα κάνω όταν γεράσω και θα πραγματοποιήσω τον κοινό μου με όλους τους μεγάλους δημιουργούς μύθο ότι θα απομονωθώ με τα βιβλία και τη γραφομηχανή μου σε μέρος με λίγους ανθρώπους και πολύ αέρα και δε θα με ενδιαφέρει πώς θα γεμίσω τον κώλο μου και άλλες τέτοιες εξαρτήσεις που μόνο να με παρασύρουν μακριά από το στόχο μου έχουν σαν αποτέλεσμα και θα γίνω, κάλιο αργά παρά ποτέ, κι εγώ μία από αυτές που έχουν τέλος πάντων να παρουσιάσουν μία ολοκληρωμένη δουλειά έστω κι αν το ακαδημαϊκό τους ύφος καταφέρνει να ανασηκώσει κάθε τρίχα του κορμιού μας από τις πρώτες κι όλας γραμμές.

(αυτό το κείμενο είναι αφιερωμένο στον anonymous said... Ποτέ μέχρι τώρα δεν είχα σκεφτεί έτσι τη θέση της ανωνυμίας. Αν ένας anonymous μου έβριζε ένα κείμενο ή όλο μου το blog, θα τον έγραφα στ’ αρχίδια μου γιατί για μένα θα αναπαριστούσε ένα μαλάκα κακεντρεχή, που ίσως κάποτε του είχα φάει το γκόμενο. Όταν όμως ένας anonymous μου λέει να συνεχίσω, έξαφνα αναπαριστά όλες εκείνους του σκεπτόμενους αναγνώστες που περιμένουν να τους δώσω τα φώτα μου. Σας έχω μιλήσει για τις αναπαραστάσεις του άγνωστου στην άλγεβρα; μμμμμ!)